بررسی تأثیر گوگرد و سیلیسیوم بر برخی ویژگی‌های مورفولوژیک و فیتوشیمیایی گیاه دارویی سیر

چکیده: سابقه و هدف: سیر یکی از گیاهان دارویی مطلوبی است که از هزاران سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفت. این گیاه علاوه بر وجود اسانس و مواد مؤثره ارزشمند، دارای عناصری مانند گوگرد و سیلیسیوم می‌باشد. این عناصر علاوه بر ایجاد خواص دارویی مطلوب، سبب مقاومت گیاه در برابر تنش‌های زیستی و غیرزیستی می‌گردند. بنابراین استفاده از این عناصر می‌تواند اثرات مفیدی در عملکرد و خواص دارویی این گیاه داشته باشد. در پژوهش حاضر، اثر گوگرد و سیلیسیوم بر عملکرد، اجزای عملکرد، پارامترهای فتوسنتزی، عناصر غذایی و برخی از پارامترهای فیتوشیمایی گیاه سیر مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو فاکتور گوگرد (در سه سطح صفر (S0)، 15 (S15) و 30 (S30) لیتر در هکتار) و سیلیسیوم (در سه سطح صفر (Si0)، 2 (Si2)و 4 (Si4) لیتر در هکتار) با سه تکرار اجرا شد. تیمارها به صورت کودآبیاری و در سه نوبت به فاصله هر هفت روز اعمال گردید. در انتهای آزمایش، صفاتی از قبیل عملکرد، وزن تک سیر، وزن سیرچه، طول و عرض سیر و سیرچه، تعداد سیرچه، پارامترهای فتوسنتزی (شامل درصد رطوبت نسبی برگ، سرعت تعرق، هدایت روزنه‌ای، رسانایی روزنه نسبت به بخار آب، نرخ جذب دی‌اکسیدکربن، تابش فعال فتوسنتزی بالای برگ، تابش فعال فتوسنتزی پایین برگ و تابش فعال فتوسنتزی محیط) اندازه‌گیری شد. همچنین خصوصیات فیتوشیمیایی (شامل میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی، فنل کل، فلاونوئید کل و اسید کافئیک) مورد ارزیابی قرار گرفت. آنالیز داده‌ها نیز با استفاده از نرم‌افزار SAS و مقایسه میانگین‌ها از طریق آزمون چند دامنه دانکن در سطح احتمال یک و پنج درصد انجام شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که استفاده از تیمارهای کودی (گوگرد و سیلیسیوم) نسبت به شاهد (عدم مصرف کود) در همه صفات مورد بررسی، افزایش داشت. در بررسی شاخص‌های مربوط به عملکرد و اجزای عملکرد، کاربرد تیمار S15Si0 دارای برتری می‌باشد و یا تفاوت معنی‌داری را با تیمارهایی که از غلظت بالاتر گوگرد و سیلیسیوم برخوردار بودند، نشان نداد. بالاترین میزان تابش فعال فتوسنتزی پایین برگ، تابش فعال فتوسنتزی محیط و تابش فعال فتوسنتزی بالای برگ در تیمار S15Si4 به‌دست آمد. نرخ جذب دی‌اکسید کربن در تیمار S15Si0 دارای بیشترین مقدار بود که با تیمار S30Si2 از نظر آماری در یک سطح قرار داشت. بالاترین میزان سرعت تعرق با کاربرد تیمار S30Si2 حاصل شد. همچنین استفاده از تیمار S30Si4 سبب افزایش میزان رسانایی نسبت به بخار آب و نیز رطوبت نسبی گیاه گردید. در مورد عناصر غذایی نیز می‌توان بیان کرد که بالاترین میزان نیتروژن از تیمار S30Si2، بیشترین میزان فسفر، پتاسیم و کلسیم با کاربرد تیمار S0Si4 و بیشترین تجمع گوگرد و سیلیسیوم در گیاه با استفاده از تیمار S0Si2 به‌دست آمد. همچنین کاربرد تیمار S15Si4 سبب تولید بیشترین مقدار منیزیم گردید که با تیمارهای S0Si4، S15Si0 و S30Si2 در یک سطح آماری قرار داشت. بالاترین میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی مربوط به تیمار S15Si2 بود. همچنین بیشترین میزان فنل کل نیز در اثر کاربرد تیمار S0Si2 به‌دست آمد. حداکثر فلاونوئید کل نیز در تیمار S30Si2 مشاهده شد. بالاترین مقدار اسید کافئیک در تیمار S0Si0، S15Si0 و S30Si0 به ترتیب با عدد 9/20 ، 2/20 و 2/20 میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک بدست آمد که اختلاف معنی‌داری با تیمار S0Si4 و S30Si2 نداشت. نتیجه‌گیری: برای تولید بیشترین میزان ماده خشک و نیز تولید بالاترین کیفیت گیاه سیر از نظر مقدار ماده مؤثره در صنایع داروسازی، استفاده از عناصری نظیر گوگرد و سیلیسیوم می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد، به‌طوری‌که عدم مصرف این عناصر سبب کاهش خصوصیات کمی و کیفی این گیاه خواهد شد.